Gimnazjum w Sitnie

Historia miejscowości Sitno

Osada Sitno ciągnie się na przestrzeni sześciu kilometrów na północ od szosy łączącej Zamość z Hrubieszowem. Wieś swój początek musiała wziąć przed 1420 rokiem ponieważ jej nazwa wskazuje na starszeństwo wobec sąsiedniego Sitańca, pierwszy raz wzmiankowanego właśnie w tym roku. W 1420 roku właścicielem Sitna wymieniany był Wjciech Sitański, pierwszy sędzia ziemski chełmski. W 1464 roku Sitno wraz z Wolą Sicieńską przeszły do Jakuba Snopkowskiego jako posag jego żony, a wnuczki Wojciecha. W 1488 do syna Snopkowskiego również Jakuba. W 1677 roku od Stanisława Antoniego Fredry kupił te ziemie Krzysztof Malczewski, którego potomkowie władali wsią aż do XX stulecia. Według spisu z 1827 roku wieś liczyła 104 domy i 824 mieszkańców. Spis z roku 1921- wykazywał w gminie Nowa Osada 142 domy oraz 1005 mieszkańców. W latach dwudziestych ubiegłego wieku ówczesny właściciel Sitna Kornel Malczewski wybudował tu pałac i założył piękny, obszerny park o powierzchni 4,5 hektara, które zachowały się do dnia dzisiejszego doskonałym stanie. Był to okres szybkiego i dynamicznego rozwoju majątku ziemskiego, a zarazem Sitna. Zapewne dzięki znacznym dochodom jakie zapewniał majątek, obok pałacu powstały wówczas rządcówka, gorzelnia, budynki gospodarcze z ujeżdżalnią koni, młyn wodny i otoczony solidnym murem, wspaniały ogród. W ten sposób wcześniejsza stara drewniana zabudowa zastąpiona została nową, murowaną. Świetność majątku ziemskiego w Sitnie trwała do początków XX stulecia , kiedy to pod rządami ostatniego z rodziny Malczewskich właściciela, majątek zaczął podupadać, aby jako zastaw zaciągniętych i nie spłaconych kredytów i pożyczek bankowych, stać się przedmiotem licytacji, w której wyniku, nabył go Witold Święcicki w 1913 roku . Wybuch I wojny światowej udaremnił niestety próby uratowania majątku, a w czasie trwania wojny Witold Święcicki stracił gorzelnię, cały dobytek żony, środki transportu oraz zbiory z lat wojennych i w efekcie zmuszony został do stopniowej parcelacji majątku. Pozostałe z niego pałac, park, ośrodek gospodarczy i ponad 58 hektarów ziemi kupił w 1923 roku Sejmik Zamojski, zamierzając zorganizować tutaj szkołę rolniczą. Dynamiczny rozwój zamojszczyzny przypadający na początek XX wieku, a charakteryzujący się szybkim rozwojem przestrzennym uprzemysłowieniem (powstał przemysł drzewny, tartaczny, stolarski, fabryka narzędzi rolniczych), rozwojem kolei, budowa linii kolejowej Rejowiec – Bełżec, zahamował w brutalny sposób wybuch II wojny światowej. W czasie tej wojny losy Sitna związane były nierozerwalnie z tragicznymi losami całej zamojszczyzny. To właśnie przez ten obszar kraju już we wrześniu 1939 roku przeszedł istny „ teren wojenny” polskich i niemieckich wojsk , a mianowicie front północny w składzie Armii „ Modlin”, „ Prusy”, Zgrupowanie Kawalerii generała Andersa „Lublin” i „Kraków” . Po zakończeniu działań wojennych na tym terenie, na zamojszczyźnie w ramach realizacji tak zwanego Generalnego Panu Wschodniego w listopadzie 1942 roku rozpoczęły się masowe pacyfikacje wsi oraz wysiedlanie ludności polskiej. Akcja ta miała objąć aż 140000 osób zamieszkujących powiaty: zamojski, biłgorajski, hrubieszowski i dotyczyła 700 osad położonych na tym terenie . Wysiedlonych z tych terenów deportowano do pracy w Rzeszy lub do obozów koncentracyjnych. Szczególnym bestialstwem hitlerowców było odbieranie rodzicom dzieci i wywożenie w głąb Rzeszy w celach germanizacyjnych. Do dnia dzisiejszego „dzieci zamojszczyzny” są synonimem okrucieństwa i tragedii związanej z eksterminacyjną polityką hitlerowskich Niemiec wobec ludności zamojszcyzny. Losy ogromnej liczby wsi zamojskich podzieliło również Sitno. 19 maja 1942 roku dokonano pacyfikacji na terenie parafii Horyszów Polski. Zabito w sumie 47 osób, 100 osób w tym i proboszcz parafii uwięziono i umieszczono w obozach przejściowych w Zamościu i Trawnikach skąd następnie przewieziono do obozu koncentracyjnego na Majdanku. W kolejnej pacyfikacji Sitna dokonanej 9 października 1942 roku zabito 9 mieszkańców wsi. Wreszcie w grudniu 1942 roku wieś Sitno została przez hitlerowców wysiedlona . Celem akcji wysiedleńczej było stworzenie w tym miejscu łańcuch osad niemieckich, które miały oddzielić ziemie etnicznie polskie od okupacyjnych terenów wschodnich. W wysiedlonych wsiach zasiedlano Niemców i Ukraińców z terenów podbitych, którzy współpracowali z okupantem. Wysiedleńcza, eksterminacyjna akcja okupantów spotkała się z silnym oporem miejscowej ludności. Na terenie zamojszczyzny rozwinęła się partyzantka i znaczący ruch oporu. Inspektorat Zamojski AK obejmował obwody: biłgorajski, tomaszowski, hrubieszowski i zamojski. W skład obwodu zamojskiego wchodził między innymi rejon Sitno, noszący kryptonim „Stokrotka” . Działania partyzanckie w tym rejonie stanowiły liczący się element walki przeciwko okupantowi. Zamojszczyzna w czasie II wojny światowej była miejscem skrajnej i nieludzkiej eksterminacji ludności polskiej i innych narodowości. Dziś zamojszczyzna jest powszechnie znanym i podziwianym ośrodkiem turystyki, dzięki wspaniałym zabytkom i pamiątkom historycznym. Zabytki architektury zaliczane są do zabytków o najwyższej wartości artystyczno – historycznej w skali światowej, zaś zbudowane od podstaw w 1580 roku przez Jana Zamoyskiego, miasto – twierdza jest unikalnym w skali swiatowej przykładem architektury renesansowej.